Schade van sekten is groot

door © Lodewijk Dros Artikel verschenen in © Trouw: 2003-04-23

 

De schade, aangericht door sekten, is 'aanzienlijk', zegt Ad Dekkers. Hij behandelde als psychotherapeut 'tientallen' ex-sekteleden in de psychiatrische Lievegoedkliniek. Dekkers, die volgende week afzwaait, heeft 'bewondering' voor de ontvoering van een kind uit een sekte en ziet graag dat de overheid nog eens goed nadenkt over 'het grensgebied van ingrijpen en vrijheidsberoving'.

Een steen door je ruit, gestalkt: als van een sektelid bekend wordt dat hij naar een hulpverlener is gestapt, kan er van alles gebeuren. Al speelden steen en stalking in Duitsland, Ad Dekkers is voorzichtig met wat hij vertelt over zijn werk als psychotherapeut voor ex-sekteleden in de antroposofische Lievegoedkliniek in Bilthoven.

Verschillende sektehulpverleningsstichtingen kwamen in de jaren tachtig en negentig even snel op als ze aan malversatie, gebrek aan belangstelling of onenigheid over behandelmethode ten onder gingen. Ze verdwenen stuk voor stuk uit de kaartenbak van stichting Korrelatie. Het enige adres dat de stichting aanraadt bij psychische schade door sektelidmaatschap, is 'Lievegoedkliniek Bilthoven'. Er meldden zich de afgelopen vier jaar 'tientallen' ex-sekteleden, zegt Dekkers.

In diens werkkamer hangt een portret van Rudolf Steiner tegenover vijf meter Steiner-boekenplank. Dat het Belgische parlement de antroposofie in 1997 op de lijst van sektarische groepen zette, vindt Dekkers 'niet terecht'. ,,Ik word al benauwd van de gedachte dat ik iemand die uit een sekte komt de antroposofie zou aanraden. Bij ons staan vrijheid en zelf denken voorop.''

En juist daar stellen sekten geen prijs op, volgens Dekkers. Die maken zich met manipulatie schuldig aan het 'gewild, langdurig en systematisch' afhankelijk maken van de heilsleer die de groep aanhangt, en vooral van diens leider. Ja, vindt Dekkers, 'de extreme randen van het protestantisme waar de leer depressief maakt' zijn óók sektarisch. De 'gewone' kerken niet, die bieden 'solide waarborgen voor een eigen ontwikkelingsweg'. ,,Net als de antroposofie.''

Goeroes 'shoppen' zegt Dekkers, kiezen technieken uit groepssessies, oosterse ideeën, een ingeving, beetje magnetiseren, snufje islam. Zo versterkt een leider de greep op zijn groep. Hoe kleiner die is, meent Dekkers, des te gevaarlijker. Wat alle 'sekteslachtoffers' gemeen hebben, is 'desoriëntatie van de persoonlijkheid' - je weet niet meer wie je bent, wat je wilt.

De mix van gebruikte manipulatietechnieken wijst op een fenomeen waar de Lievegoedkliniek in 1999 een symposium aan wijdde: dat de herkomst van de opgelopen schade onduidelijk wordt. Is het 'sekte, kerk of therapie'? Het symposium werd de start voor de behandeling en opvang van sekteleden.

Anders dan in België vindt in Nederland het begrip 'sekte' onder kenners weinig weerklank. Het is negatief en heeft altijd betrekking op anderen, nooit op de eigen groep. Onder Nederlandse specialisten heet 'sekte' daarom tegenwoordig 'nieuwe religieuze beweging'. Dekkers doet daar niet aan mee, want ,,wie eruit komt, weet precies dat het een sekte was''.

Dekkers' cliënten waren, houdt hij hun voor, 'niet gek' toen ze erin stapten. ,,Daar hadden ze goede redenen voor. Het zijn vaak spiritueel geïnteresseerden.'' Van een verhoogde kans op toetreden bij een zekere persoonlijkheidsstructuur wil Dekkers niet weten. ,,Een sekte is een sekte. Je vraagt toch ook niet aan een meisje: heb je aanleiding tot aanranding gegeven? Er is in sekten sprake van manipulatie, daar gaat het om.'' Die manipulatie heeft veel gezichten. ,,Vaak is vriendschap of verliefdheid het voertuig en speelt de inhoud eerst minder een rol. Dan is er de verleiding: sekteleden die je pakken op een zwak moment. Ze hebben er goed oog voor, als ze op straat mensen aanspreken - dat is mij nooit gebeurd. En seksualiteit: ze sturen er vrouwen op uit.'' Dat is niet recent, maar wel in Nederland gebeurd, weet Dekkers.

De aanleiding om eruit te stappen is als mensen 'echt gekwetst' worden. ,,Als ze iets wat ze dierbaar is -kinderen, familie, werk- moeten loslaten. Dan breekt het.'' Of dat voldoende is, is de vraag. Er heerst 'uittredingsfobie', want de buitenwereld 'doolt in duisternis', de ongelovige familie en de reguliere medische behandeling zijn negatieve krachten, de psychotherapeut is een 'demon'. Dus stappen sekteleden niet snel naar Dekkers, ook niet als ze 'ex' zijn. ,,Bovendien bazuin je in je nieuwe leven niet graag rond dat je in een sekte zat.''

Dekkers appelleert in zijn therapie aan de 'eerdere persoonlijkheid', aan hoe iemand was voor het intreden. ,,Weet je nog, toen je gewoon plezier had?'' Na een jaar behandeling kan een 'cliënt' weer redelijk normaal functioneren, al resteren 'radeloosheid' -wat heb ik gedáán? hoe kon ik dát geloven?- en 'schuldgevoel': wat heb ik mijn kinderen en vrienden aangedaan die ik erin getrokken heb?

De behandeling wordt 'moeizamer' naarmate iemand vroeger is ingetreden, laat staan geboren is binnen de sekte. ,,Dan is het hele wereldbeeld erdoor bepaald, bestaat wantrouwen jegens de buitenwereld.'' Wat dan resteert is ,,bewustzijn wekken dat je in jezelf terug moet naar je eigen mensenrechten: vrijheid om een eigen mening te hebben, keuzes te maken''.

De schade van sekten is, daar is Dekkers van overtuigd, 'aanzienlijk'. ,,Een rustig gesprek voeren met een kind dat in een sekte zit, zich als een robot gedraagt, en dan overtuigende argumenten aandragen: het wérkt niet.'' Daarom 'begrijpt' hij wel dat ouders hun kind willen 'deprogrammeren': ,,ontvoeren, afsluiten van de buitenwereld en contra-indoctrinatie uitvoeren''. Ja, dat is vrijheidsberoving, juridisch mag het niet. ,,Maar het verdient iets anders dan hoon.'' Ad Dekkers doelt op de antroposofische arts Barbara Bischot, die in 1997 door justitie en het medisch tuchtcollege werd veroordeeld om zo'n ontvoering.

,,Psychologisch en menselijkerwijs heb ik er bewondering voor.''

Bischot is niet aan de Lievegoedkliniek verbonden, maar was wel een van de twee hoofdsprekers op het symposium dat het startsein voor de behandeling in de kliniek gaf. Openingszin: ,,Kan men door lidmaatschap van een sekte schade oplopen? Persoonlijk zeg ik hartgrondig: ja!'' De andere hoofdspreker was Dekkers; samen zitten ze nog steeds in het 'netwerk sekteproblematiek', waarvan Dekkers contactpersoon is.

Bischot refereerde in 1999 nog met instemming aan 'hersenspoeling' als kenmerk van sekten; een gedachte die toen al door de meeste sektenkenners als achterhaald werd bestempeld. Dekkers constateert dat deprogrammering 'blijkbaar zijn tijd gehad heeft'. In zijn 'uitgangspunten voor behandeling van sekteslachtoffers' vallen de woorden hersenspoeling en deprogrammering niet, wel stelt hij daarin dat tegenover de 'systematische indoctrinatie' binnen de sekte 'met evenveel kracht de-indoctrinatie ingezet moet worden'.

Al wil hij niet 'zomaar' overgaan tot het mogelijk maken van 'ontvoering' -'ik ben psychotherapeut, geen sektebestrijder'-, hij zou toch ,,wel weer eens met de overheid willen praten over het grensgebied van ingrijpen en vrijheidsberoving''.

Die overheid zou in ieder geval een 'meldpunt' met informatie over sekten' mogelijk moeten maken, met subsidie voor behandeling van sekteslacht offers. Maar met of zonder steun, de Lievegoedkliniek houdt niet op met het behandelen van ex-sekteleden. Ook nu Dekkers er op 1 mei met de vut vertrekt; hij is zestig. De Bilthovense psychotherapeut gaat trouwens óók door. Privé.